Büyüme bozukluğu birçok vakit çok fazla üstünde durulmayan, geciktirilen ‘Aman canım çocuk bu dönemseldir, 20’sinde uzunluk atar nasıl olsa’ üzere niyetlerle üstüne pek fazla düşülmüyor. Lakin ilerleyen süreçlerde huzursuz eden büyüme bozukluğu hastalığında erken teşhis çok önemli! Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derneği Başkanı ve İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Çocuk Sıhhati ve Hastalıkları Anabilim Kolu Pediatrik Endokrinoloji Bilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Feyza Darendeliler, büyüme bozukluğu hakkında belirtileri, tedavi formüllerini ve büyüme bozukluğuna dair merak edilen tüm ayrıntılar hakkında bilgilendirdi.
Sağlık Bakanlığı çocuklarda büyüme ve gelişmenin izlenmesi için ülke genelinde bir program yürütüyor. Bu program kapsamında her yıl 15 Nisan Büyümenin İzlenmesi Günü olarak kutlanıyor. Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derneği Lideri Prof. Dr. Feyza Darendeliler, 15 Nisan Büyümenin İzlenmesi Günü sebebiyle değerli bilgiler verdi. Sağlıklı da olsa her çocuğun büyüme sürecinin yakından izlenmesi gerekmektedir. Büyümenin izlenmesinin altta yatan rastgele bir hastalığın erken yakalanması için son derece kıymetli olduğunu ve başarılı bir tedavinin lakin erken teşhisle mümkün olduğunu vurguladı.
BÜYÜME DAİMA OLARAK DEVAM EDİYOR!
Çocukluk periyodunun en büyük özelliği daima bir büyüme süreci göstermesidir. Doğum öncesi periyottan başlayarak doğumdan sonra 18 yaşlarına kadar temposu vakit zaman hızlanan ve yavaşlayan lakin daima devam eden bu büyüme süreci sonunda çocuk erişkin uzunluğuna ulaşır.
Çocuğun sağlıklı büyüme süreci çeşitli etkenlerin denetimi altındadır. Anne ve babadan geçen genlerle belirlenen kalıtım çocuğun uzunluğunu belirleyen değerli bir etkendir ve sağlıklı bir büyüme için sağlıklı bir beslenme kaidedir. Büyüme hormonu üzere birçok hormon ve büyüme faktörleri uzunluk uzaması üzerine tesirli olur. Ayrıyeten çocuğun büyüyebilmesi için psikososyal ortamının olumlu olması ve temel büyümeyi sağlayan uzun kemiklerin uyaranlara cevap verebilmesi gerekir. Büyüme üzerine tesir eden çeşitli faktörler göz önüne alındığında, büyümenin karmaşık ve birbiriyle ilintili birçok olayın bir sonucu olduğu anlaşılmaktadır.
Araya giren rastgele bir hastalık/durum büyüme sürecini olumsuz etkileyebilir. Hasebiyle büyümede duraklama ve/veya uzunluk kısalığı altta yatan hastalığın birinci belirtisi olabilir. Uzunluk kısalığını yahut büyümede duraklamayı yakalayabilmek için tüm çocukların, sağlıklı da olsa, muhakkak ortalarla izlenmesi kuraldır. Çocukların büyümeleri standart dışında ise kesinlikle doktora müracaat edilmelidir.
BOY KISALIĞININ NEDENLERİ NELER?
Normal uzunluk kısalığı toplumda en sık görülen uzunluk kısalığıdır. Bu çocukların uzunlukları kısa lakin büyüme suratları olağandır. Bir kısmının anne ve babası da kısa uzunluklu olup, kalıtsal faktörler ön plandadır.
Patolojik kaynaklı uzunluk kısalığı ise toplam uzunluk kısalıklarının %15 ila 20’sini oluşturur ve bu tıp uzunluk kısalıklarında çocuğun uzunluğu kısa ve büyüme suratı düşüktür. Altta yatan bir hastalık açısından kesinlikle hekimin muayenesi ve fiziki muayene bulgularına nazaran uygun tetkiklerin istenmesi ve kıymetlendirilmesi gerekir. Büyümeyi etkileyen çevresel etkenler içinde değerli bir neden beslenme bozukluklarıdır.
Gerek kalori gerekse mikrobesi öğelerinde eksik beslenme uzunluk kısalığına yol açabilir. Kuşkusuz sağlıklı büyüme için optimum beslenme, kâfi kalori ve protein alınması, demir, çinko, iyot üzere mikrobesi öğelerinin istikrarlı bir beslenme ile alınması son derece kıymetli ve gereklidir. Yalnızca büyüme için değil, kemik sıhhati, kalp ve damar sıhhati üzere öbür sistemler için de gereklidir.
BÜYÜME BOZUKLUĞUNDA ERKEN TEŞHİS ÇOK ÖNEMLİ!
Boy kısalığına neden olan hastalığın erken tanısı, erken tedavi açısından değerlidir; tedavi imkanı yoksa bile aileyi bilgilendirme açısından çok kıymetlidir. Tedavisi mümkün olan uzunluk kısalıklarında tedavi ile olağan boya ulaşılması mümkündür.
Büyüme hormonu eksikliğinde erken yaşlarda büyüme hormonu tedavisinin başlanması tedavinin başarısı açısından çok kıymetlidir. Hipotiroidinin doğumsal formlarının yeni doğan periyodunda taranarak teşhis konması ve tiroid hormonu ile çabucak tedaviye başlanması gerekir. Erken teşhis ve tedavi ile uzunluk kısalığının yanı sıra daha da kıymetlisi zeka geriliği önlenmiş olur. Turner sendromunda erken büyüme hormonu tedavisi ile olağan sonuncu boya erişilmesi mümkündür.
Doğum tartısı düşük doğan ve kısa uzunluklu olan çocuklarda büyüme hormonu tedavisi ile son uzunluğu uzatma konusunda başarılı çalışmalar vardır. İskelet sistemi hastalıklarının bazısında cerrahi olarak uzunluk uzatma operasyonu ile uzunluk uzamasını sağlamak mümkündür. Büyüme bozukluklarında uygulanacak tedavinin mühleti, altta yatan nedene bağlı olarak değişir. Örneğin hipotiroidide ömür uzunluğu tedavi gerekir. Büyüme hormon eksikliğinde uzun kemikler kapanana kadar, kabaca 13-15 yaşa dek tedavi devam eder.
KIZ ÇOCUKLARINDA ADET KANAMASIYLA BÜYÜME YAVAŞLAR!
Büyüme her ne kadar 16-18 yaşlarına kadar sürse de temel süratli büyüme ergenlik devrinde olur. Kız çocuklarda ergenlik başlar başlamaz büyüme hızlanır ve yaklaşık 2-2,5 yıl sonra başlayan birinci adet kanaması sırasında uzunluk büyümesinin büyük kısmı tamamlanmıştır. Bu noktadan sonra büyüme suratı yavaşlar. Birinci adetten sonra kız çocuklarda ortalama 6 cm. büyüme olur.
Türkiye’de kız çocuklarında ortalama 12,2 yaşında adet kanaması başlar. Erkek çocuklar ergenlik başladıktan 1-2 yıl sonra süratli büyüme gösterirler. Ortalama 16 yaşında büyüme suratı yavaşlar ve ergenliğin sonunda büyüme tamamlanır. Ergenliğin başlama vakti büyüme zamanlaması üzerinde çok tesirlidir. Hasebiyle ergenlik başlamadan uzunluk kısalığının tanınması çok değerlidir.
ÇOCUĞUNUZUN UZUNLUĞU 3. PERSANTİL ALTINDA KALIYORSA…
Çocuğun uzunluğunun olağan olup olmadığı, sağlıklı çocukların uzunluk kıymetlerinden hazırlanmış persantil eğrileri kullanılarak kıymetlendirilir. Sağlıklı bir çocuğun uzunluğu eğri üzerinde 3 ve 97’nci persantil çizgileri ortasında yer alır ve çocukluk devri boyunca tıpkı eğri üzerinde devam eder. Çocuğun uzunluğunun persantil eğrilerinde 3’üncü persantil altında olması yahut olağan persantil eğrileri içinde olsa bile vakit içinde eğri içinde düşme göstermesi ya da anne-babasına nazaran çocuğun uzunluğunun kısa olması patolojiktir ve tetkik gerektirir.
Büyümenin izlenmesi aile tabipleri ve çocuk hekimleri tarafından yapılmaktadır. Çoklukla birinci 1 yaşta 1-2 ayda bir; bir- iki yaş arası 3-4 ayda bir izlem gerekirken, 2-6 yaş ortası 6-12 ayda bir, 5 yaşından sonra ise yılda bir izlem gerekir. İzlem çocuğun büyümesi tamamlanıncaya kadar devam eder. Ergenlik periyodunda izlem yalnızca uzunluk için değil tıpkı vakitte ergenlik devrinin çeşitli ihtiyaçları göz önüne alınarak yapılır.
BÜYÜME GERİLİĞİNE İŞARET EDEN İPUÇLARI
Çocuğun yaşıtlarına nazaran daha kısa olması, çocuğun anne ve baba uzunluğuna uymayacak seviyede kısa olması, çocuğun pantolon/etek uzunluğunun üst üste iki yıl birebir kalması, kollarda, bacaklarda kısalık, gebelik haftasına nazaran vaktinde lakin düşük doğum tartısıyla doğma (bu çocukların %10-15’i ilerde kısa kalır),
çocuğun büyüme eğrisinde aşağıda kalması, yüzde yahut bedende farklı (dismorfik) bulgular, kilo alımına karşın boyun uzamaması ortasındadır.
